Ochrona lasu jest jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki leśnej. Jej głównym celem jest poprawa zdrowotności całych ekosystemów leśnych (drzewostanu, biotopu i biocenozy) poprzez zwiększanie ich odporności biologicznej na działanie czynników szkodotwórczych.

Najważniejszym dokumentem w tej dziedzinie, który reguluje i narzuca określone metody postepowania w zakresie ochrony lasu jest Instrukcja Ochrony Lasu stanowiąca załącznik do Zarządzenia nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 22 listopada 2011 r., obowiązującym w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych od dnia 1 stycznia 2012.

Głównymi celami ochrony ekosystemów leśnych, uwzględniającymi istniejące i spodziewane zagrożenia oraz wzrost zapotrzebowania społeczeństwa na pełnione przez las funkcje, są:

a)  zapewnienie ochrony wszystkich lasów, a szczególnie takich elementów ekosystemu leśnego, jak np. drzewostany, materia organiczna czy rzadkie składniki biocenoz leśnych;

b)  godzenie gospodarczego rozwoju kraju z ochroną przyrody i wykorzystaniem zasobów leśnych;

c)  poprawa zdrowotności ekosystemów leśnych poprzez zwiększanie biologicznej odporności drzewostanów na działanie szkodotwórczych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych;

d)  regulowanie intensywności użytkowania zasobów leśnych oraz funkcji ochronnych, społecznych i innych pełnionych przez las, tak aby czynności te nie mogły zagrozić trwałości lasów i nie wpływały negatywnie na stan drzewostanów (Instrukcja Ochrony Lasu).

1. Działania z zakresu ochrony lasu dzieli się na trzy grupy:

1. Profilaktyka - obejmuje działania mające na celu kształtowanie właściwej kondycji zdrowotnej lasu oraz zapobieganie powstawaniu chorób i gradacji owadów. Realizowana jest ona głównie poprzez:

• ochronę różnorodności biologicznej w ekosystemach leśnych,
• preferowanie w postępowaniu hodowlanym i ochronnym działań zwiększających trwałość ekosystemów leśnych, ich naturalność, różnorodność gatunkową, genetyczną i strukturalną, rodzimość, odporność, zgodność z siedliskiem itp., z uwzględnieniem zróżnicowania mikrosiedlisk;
• dążenie do renaturalizacji zdegradowanych elementów ekosystemów leśnych oraz zapewnienie im ochrony i dalszego rozwoju w warunkach antropopresji i istniejących zagrożeń środowiska leśnego.

2. Kontrola, ocena i prognozowanie zagrożeń lasu – obejmuje te czynności, które są źródłem informacji o zagrożeniach lasu ze strony czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych. Działania z tego zakresu obejmują:

•  kontrolę występowania szkodników korzeni – pozwalającą na uzyskanie informacji o zagrożeniu szkółek i upraw ze strony szkodników korzeni, głównie pędraków,
• kontrolę występowania szkodników liściożernych,
• kontrolę oraz prognozowanie zagrożenia drzewostanów powodowanego przez owady kambio- i ksylofagiczne,
• kontrolę szkód powodowanych przez grzyby patogeniczne i inne czynniki chorobotwórcze,
• kontrolę oraz ocenę zagrożenia powodowanego przez ssaki (zwierzęta łowne i bobra),
• uszkodzeń lasu powodowanych przez czynniki abiotyczne (głównie czynniki klimatyczne) i antropogeniczne (działalność człowieka).

3. Postępowanie ochronne w warunkach zagrożeń - ma na celu ochronę ekosystemów leśnych przed szkodnikami poprzez ograniczenie występowania tych organizmów do takiego poziomu, który nie powoduje szkód gospodarczo istotnych. Zabiegi ochronne wykonywane są w ostateczności, tylko w sytuacji zagrożenia trwałości lasu.

2. Owady uszkadzające drzewa leśne możemy podzielić na szkodniki pierwotne i wtórne lub na szkodniki upraw i młodników oraz szkodniki drzewostanów starszych.

1. Szkodniki pierwotne to takie, które atakują drzewa zdrowe. Zalicza się do nich przede wszystkim te foliofagi, które żerują na liściach drzew. Wśród nich największe znaczenie gospodarcze mają:

• chrabąszcze (Melolonthinae spp.)
• brudnica mniszka (Lymantria monacha L.),
• osnuja gwiaździsta (Acantholyda posticalis  L.)
• strzygonia choinówka (Panolis flammea Den. et Schiff.),
• barczatka sosnówka (Dendrolimus pini L.),
• poproch cetyniak (Bupalus piniarius L.),
• boreczniki (Diprionidae spp.),
• zawisak borowiec (Hyloicus pinastri L.)
  2. Szkodnikami wtórnymi są te, które żerują na drzewach już osłabionych przez inne choroby, suszę lub szkodniki pierwotne. Wśród kambio-i ksylofagów (żerujących w łyku i drewnie drzew), gatunkami o największym znaczeniu gospodarczym są:

• przypłaszczek granatek (Phaenops cyanea Fabr.),
• cetyńce (Tomicus spp.),
• smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus Herbst.),
• kornik ostrozębny (Ips acuminatus Gyll.),
• żerdzianka sosnówka (Monochamus galloprovincialis Oliv.),
• kornik drukarz (Ips typographus L.),
• drwalniki (Trypodendron spp.).

Wyjątkowo podczas masowego występowania szkodniki wtórne mogą mieć charakter pierwotny.

Najważniejsze działania ochronne mające na celu redukcję liczebności populacji szkodników wtórnych polegają na:

• wyszukiwaniu w lesie drzew zasiedlonych przez szkodniki wtórne, ich ścince, a następnie wywożeniu z lasu oraz spaleniu pozostałości po pozyskaniu drewna,
• wykładaniu drzew pułapkowych, które po zasiedleniu przez szkodniki są korowane,
• zabezpieczaniu ułożonych stosów specjalną siatką, nasączoną  środkami chemicznymi.

Specjalistycznymi komórkami terenowymi, funkcjonującymi w strukturze organizacyjnej Dyrekcji Generalnej LP, których zadaniem jest bieżąca ocena stanu zagrożenia środowiska leśnego przez czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne, współpraca z jednostkami naukowo-badawczymi oraz doradztwo dla nadleśnictw i RDLP z zakresu ochrony lasu w tym również przeprowadzanie szkoleń są Zespoły Ochrony Lasu (ZOL).

Poniżej dostępne publikacje IBL

• „Metodyka integrowanej ochrony drzewostanów iglastych” pdf.
• „Metodyka integrowanej ochrony drzewostanów liściastych” pdf.
• „Krótkoterminowa prognoza występowania ważniejszych szkodników i chorób infekcyjnych drzew leśnych w Polsce w 2023 r.”